5 cách giảm Nitrate (NO3) an toàn và hiệu quả

Nitrat không hoàn toàn xấu, hồ cá cần nitrat để tồn tại. Tuy nhiên, nitrat cao sẽ gây ảnh hưởng đến chất lượng nước, sức khỏe một số san hô và tạo điều kiện cho rêu tảo hại phát triển. Điều quan trọng là giữ nitrat ở mức tương đối mà vẫn cung cấp đủ chất dinh dưỡng cho hồ cá.

NO3 là thành phần dinh dưỡng không thể thiếu trong hồ san hô

Nitrat là một yếu tố không thể thiếu trong quá trình duy trì sức khỏe cho san hô của bạn và được tạo ra như một sản phẩm cuối cùng trong chu trình nitrogen. Tất cả các chất hữu cơ trong hồ, bao gồm chất thải của cá, thức ăn và cả tảo chết, sẽ dần phân hủy và phát thải ra nitrat. Đồng thời, lượng nitrat trong hồ sẽ tăng lên nếu bạn đưa vào hồ cá của mình nhiều chất hữu cơ hơn.
Tuy nhiên, trong một hệ sinh thái kín như hồ cá, không thể ngừng cho cá ăn để hạn chế lượng nitrat. Do đó, những người chơi và chuyên gia sinh vật biển phải dựa vào các hệ thống lọc và bảo trì để loại bỏ nitrat khi chúng tích tụ trong hồ cá. Nếu hệ thống này không đủ mạnh để đáp ứng với lượng chất hữu cơ được đưa vào hồ, nitrat sẽ tiếp tục tăng lên và ảnh hưởng đến sức khỏe của cá, tảo và các sinh vật khác trong hồ.

Mức chấp nhận được của nitrat trong hồ san hô là 3-5 ppm. Nhiều reefer có thể đạt được thành công với mức nitrat cao hơn, tuy nhiên nitrat cao không phải là điều chúng ta hướng đến. Do đó, cần những phương pháp hiệu quả để duy trì lượng nitrat hợp lý trong bể cá biển.

Các phương pháp giảm NO3 trong bể nước mặn

Có rất nhiều phương pháp để giảm nồng độ NO3 trong bể cá biển, chúng tôi đề cập 5 phương pháp phổ biến, đơn giản và hiệu quả nhất để áp dụng. Đa số trường hợp các bạn không cần đồng thời áp dụng nhiều phương pháp, hãy chọn 1 phương pháp dễ làm và theo dõi nồng độ NO3 trong thời gian dài. Các bạn hãy lưu ý sự ổn định là điều quan trọng nhất, các phương pháp thay đổi nồng độ chất bất kì (kể cả NO3), nếu áp dụng thái quá và nóng vội sẽ mang đến những hậu quả nặng nề hơn nhiều so với NO3 cao.

1. Giảm thức ăn đưa vào bể:
NO3 không tự nhiên xuất hiện, nguyên nhân chính khiến lượng NO3 trong bể liên tục tăng là do lượng thức ăn liên tục được đưa vào bể. Mọi loại thức ăn cho cá, san hô, hoặc ngay cả các phyto-plankton được đưa vào khi phân hủy đều theo chu trình nitrate hóa, tức tạo ra sản phẩm cuối cùng là NO3.
Phương pháp cơ bản và đơn giản nhất là hãy theo dõi chặt chẽ lượng thức ăn đưa vào bể. Cảm giác ngắm nhìn bầy heo đói ăn, hoặc thích thú khi thấy san hô co polyp để bắt mồi là một trong những khoảnh khắc thú vị nhất của đam mê này, do đó, over feeding (cho ăn quá nhiều) là một trong những sai lầm thường gặp nhất làm tăng NO3 và PO4 lên mức nguy hiểm. Một số lưu ý để giảm lượng thức ăn;

• Tạm dừng bơm/tạo sóng để tạo môi trường nước tĩnh khi cho, khi đó thức ăn không bị thổi bay lung tung khiến cá/san hô không tiêu thụ được và phân hủy trong bể
• Hãy cho cá ăn thật chậm, từng chút một để đảm bảo chúng ăn toàn bộ lượng thức ăn cho vào thay vì thức ăn thừa rơi xuống tụ lại tại nền hoặc layout
• Chia nhỏ để cho ăn nhiều lần trong ngày thay vì một lần
• Cẩn thận với máy cho ăn tự động: hiện tại ở Việt Nam các thiết bị cho ăn tự động xoay thường cho ăn lượng thức ăn vượt nhiều so với nhu cầu của các bể nhỏ với số lượng cá ít.
• Sai lầm thường gặp của các new reefer là quá quan trọng sức mạnh của thức ăn, đặc biệt là thức ăn san hô. Hãy lưu ý rằng, đối với các loại soft/LPS/SPS thậm chí là hải quỳ phổ biến, bạn có thể hiếm khi hoặc không cần cho san hô ăn, vẫn duy trì được sức khỏe và độ căng của san hô, miễn là bạn cho cá ăn. Do đó, hãy cẩn thận với thức ăn san hô. Ưu tiên số một là sự ổn định và các thông số quan trọng trong ngưỡng, san hô của bạn sẽ luôn khỏe mạnh.
• Chọn loại thức ăn phù hợp: Thông thường, thức ăn hạt công nghiệp có độ đạm cực kỳ cao, đưa vào lượng NO3 rất lớn cho bể. Do đó, hãy thử thay thế bằng thức ăn tươi tùy loại cá của bạn: rong khô, rong nho, hoặc artemia, tôm xay… Thức ăn tươi có độ đạm 5-10% khiến cá nhanh no và tiêu hóa triệt để hơn.

2. Tăng cường lọc cơ học:

Thường xuyên vệ sinh bộ lọc cơ học của bạn như thay bông lọc, giặt tất lọc, hút cặn thường xuyên ở sump, để lấy ra ngoài thức ăn thừa/phân cá trước khi chúng phân hủy thành NO3 dư thừa trong bể. BRS TV đã làm thực nghiệm và cho thấy bông/tất lọc được thay thường xuyên mỗi 1-3 ngày đóng góp vai trò lớn vào quá trình giảm NO3.
Tất nhiên, phương pháp này sẽ thực sự hiệu quả nếu bạn đảm bảo luồng trong hồ giữ cho cặn và thức ăn thừa lơ lửng trong nước để hút vào lọc và nằm lại tại bộ lọc thô.
Ngoài ra, hãy vệ sinh skimmer thường xuyên để loại bỏ cặn hữu cơ bám trên vách skim cũng là một biện pháp hiệu quả để giảm sự phân hủy tạo ra NO3.

3. Trồng rong sump, lò rong, scrubber:

Đây là phương pháp tự nhiên để loại bỏ NO3, rong sẽ hút dinh dưỡng (NO3 và PO4) để phát triển, khi rong phát triển nhiều, bạn lấy rong ra ngoài cũng như lấy lượng lớn NO3 ra khỏi bể.

Refugiums  – Algae reactor – Algae scrubber

Dù có nhiều hình thức trồng rong khác nhau, cơ chế chung là tận dụng sự phát triển của rong để hút NO3 thừa trong nước, tất cả những gì bạn cần làm là thiết lập phần cứng sao cho tối ưu sự phát triển của rong, thu hoạch rong khi cần thiết và NO3 đã được giải quyết. Không những vậy, lò rong còn tạo môi trường thuận lợi để phát triển hệ sinh thái phù hợp hơn cho pods và các sinh vật dọn bể có lợi khác. Tất cả những gì quan trọng nhất để trồng rong là không gian, hệ thống nước chung với hồ chính, và đèn. Có thể dùng đèn chuyên dụng (bóng xanh/đỏ) để nuôi rong hoặc thậm chí đèn trắng Rạng Đông 6500K vẫn có thể được sử dụng. Hãy đảm bảo lưu lượng nước qua rong phù hợp để tối ưu hóa việc phát triển.
Algae scrubbers sử dụng một nguyên tắc tương tự nhưng thay vì rong lớn như chaeto hay rong nho, bạn trồng các loại như rêu tóc xanh trên 1 tấm lưới (Bạn có thể tự mình cấy, chỉ đơn giản là để tấm lưới được chiếu sáng liên tục và rêu các loại sẽ tự mọc, hoặc là để tấm lưới đó ở 1 algae scubber khác đang hoạt động tốt rồi lấy giống về). Thiết kế để lưới được chiếu sáng giữa nguồn ánh sáng mạnh và nước hồ được cho chảy qua liên tục. Rêu phát triển dày và việc đơn giản là bạn hãy bỏ bớt rêu trên lưới định kỳ.

Một số lưu ý cho trồng rong:

• Nên mở đèn ~12hr một ngày, ngược với thời gian đèn chính, để tối ưu hóa pH giúp san hô phát triển tốt hơn
• Ngoài hút N-P, rong còn hút K và vài vi lượng khác, do đó kế hoạch lò rong tốt hơn hết được phối hợp cùng với chu kỳ thay nước cố định để đảm bảo vi lượng không quá hao hụt
• Hãy tìm hiểu kỹ về loại rong sẽ sử dụng, một số loài như rong nho tương đối nguy hiểm khi trồng trong hồ cá biển, vì yêu cầu mở đèn 24/24 để chúng không sinh sản làm nguy hiểm đến hồ. Chúng tôi gợi ý chaetomorpha, chuyên dùng trong hệ thống hồ nước mặn với khả năng phát triển tốt, an toàn và dễ thích nghi.
• Ở phía đầu ra của ngăn rong, lưu ý bố trí các tấm Jmat hoặc lưới lọc để đảm bảo sợi rong nhỏ không bị trôi vào bơm chính, bơm skimmer gây nghẹt làm hỏng thiết bị, thậm chí gây ra sự cố hồ do mất bơm.
• Một số sản phẩm bổ sung như Vibrant diệt rêu hại và cũng diệt luôn rong trong ngăn rong.
• Bạn có thể tăng/ giảm hiệu quả của ngăn rong theo nhu cầu dinh dưỡng của hồ bằng cách tăng giảm thời gian mở đèn.
• Lưu ý thường thu hoạch định kỳ để hạn chế mật độ quá cao rong sẽ chậm mọc thậm chí khuất sáng sẽ rã một phần làm giảm hiệu quả lò rong.

4. Phương pháp vi sinh: carbon dosing

Sử dụng các sản phẩm gốc carbon như Redsea Nopox, lò Biopellet,… hoặc các dung dịch DIY như vodka, mía đường, Nopox tự chế, cồn… có khả năng giảm N-P và phát triển hệ vi sinh. Tuy nhiên đây là phương pháp nên thử sau cùng vì tính phức tạp và nguy hiểm. Rất nhiều anh em newbie vận dụng phương pháp này từ sớm vì những lo lắng thái quá về dư thừa dinh dưỡng. Nếu sử dụng từ sớm khi hệ vi sinh chưa ổn định, anh em có thể đang kích hoạt một trong những bí quyết lật hồ nhanh nhất: dino, cyano, bacteria bloom.
Phương pháp này rất hiệu quả nếu được sử dụng đúng cách, thậm chí có thể gây ra tình trạng thiếu hụt N-P về lâu dài. Tuy nhiên yêu cầu người sử dụng có kinh nghiệm và biết khi nào nên sử dụng. Nói chung, chúng tôi vẫn khuyến khích những người mới thử sử dụng các phương pháp ở trên trước, và nên sử dụng carbon dosing nếu hồ sau 6 tháng và có hệ vi sinh khỏe mạnh, không có sự xuất hiện của dino hay cyano.
Ngoài ra, anh em chỉ nên sử dụng phương pháp này cùng 1 skimmer đủ mạnh, trong thời gian sử dụng nên để skimmer ở chế độ wet skimming (tăng mực nước để bọt ra nhiều hơn mặc dù bọt skim sẽ loãng hơn) để tăng cường hiệu quả.

5. Thay nước lớn >50%

Đây không phải phương pháp chính thống, tuy nhiên chúng tôi đề cập vì sẽ giúp ích cho rất nhiều anh em newbie ở VN với hệ thống hồ có thể tích nhỏ, san hô và cá đơn giản dễ thích nghi. Dựa trên nguyên lý đơn giản nhất để giảm N-P là bạn hãy thay nước. Tuy nhiên thay nước định kỳ 10-20%/tuần sẽ không giúp ích quá nhiều trong việc giảm N-P. Để ý rằng nếu bạn thay 10% nước, lấy ra ngoài 10% NO3, 90% của vấn đề vẫn nằm lại và sẽ tăng lên lại như cũ nếu bạn không có biện pháp phù hợp.
Do đó bạn có thể cân nhắc thay nước 10% liên tục trong 5-10 ngày, NO3 sẽ giảm 40~65%. Lưu ý điều quan trọng nhất là cân bằng nhiệt độ và độ mặn trước khi thay nước. Bạn có thể thay nhiều hơn 10%/lần để tăng hiệu quả, tuy nhiên đảm bảo nước thay mới có thông số càng gần với hồ càng tốt để tránh gây sốc cho các sinh vật trong hồ.
Tuy nhiên, phương pháp này chỉ hiệu quả nếu sau đó bạn áp dụng các phương pháp hạn chế hoặc giảm được lượng NO3 phát sinh trong bể, nếu không NO3 sẽ từ từ trở lại mức cao ban đầu.

Lời kết

Nồng độ NO3 cao không phải lúc nào cũng là tốt cho hồ cá, nhưng rất nhiều số loài san hô có thể phát triển tốt trong môi trường có nồng độ NO3 cao. Nhiều reefer kinh nghiệm với hệ thống hồ khủng, phát triển tốt hiện có mức NO3 rất cao thậm chí hơn 100ppm. Như vậy không phải để hạ thấp vai trò của việc duy trì NO3, tuy nhiên các new reefer hãy bình tĩnh và xử lý tuần tự, bạn có thể sử dụng các phương pháp hữu hiệu để loại bỏ NO3, nhưng bạn nên tránh sử dụng các phương pháp quá mạnh hoặc đột ngột thay đổi môi trường, vì điều này có thể gây ra các vấn đề như dino hay cyano -> lật hồ.
Thay vào đó, bạn nên cải thiện chất lượng nước và tăng cường hoạt động của các hệ thống cơ học và sinh học tự nhiên trong hồ cá của mình, bao gồm thay nước, bổ sung vi sinh có lợi hoặc sử dụng rong, hạn chế dinh dưỡng vào hồ… Nồng độ NO3 cao thường không phải lý do cho việc san hô hoặc cá chết, NO3 cao sẽ dẫn đến rêu hại mọc nhiều và san hô sẽ sẫm màu hơn. Tuy vậy nhưng các sinh vật của bạn hoàn toàn có thể phát triển trong môi trường NO3 cao. Do đó hãy xử lý thật bình tĩnh và chậm rãi để tránh ảnh hưởng lớn đến hồ.
Happy reefing!