Top 10 “kẻ thù” của hồ nước mặn và cách xử lý

Hồ san hô nước mặn thực sự là một môi trường đa dạng bậc nhất. Ngoài sự phát triển tự nhiên của những loài bạn đưa vào bể, hay những sinh vật tự phát có lợi (copepods, amphipods…), hay những loài không lợi không hại (bọt biển, coraline…), bể của bạn sẽ dần xuất hiện những loài cực kỳ gây hại cho hệ sinh thái, hoặc chỉ nhìn đã khiến chúng ta rất khó chịu. Mặc dù những loài có hại thường được khuyến cáo bằng mọi cách ngăn không cho vào bể chính (bằng dip, cách ly…), nhưng thường thì ta không thể loại bỏ sạch sẽ, và những loài không mong muốn sẽ xuất hiện, bằng cách này hay cách khác.

Trong hầu hết các trường hợp, việc phòng ngừa luôn dễ dàng và quan trọng hơn so với điều trị. Tuy nhiên, một số loài không mong muốn đã xuất hiện trong bể mà bạn thậm chí còn không biết chúng là gì. Chúng tôi đã có một bài viết về ~50 loài kỳ lạ xuất hiện trong bể, xem tại đây Sau đây là danh sách thường gặp những loài phổ biến nhất và cách “chống chọi” với chúng.

Aiptasia

Aiptasia là một trong những vấn đề phổ biến nhất gặp phải trong hồ san hô. Đây là những con hải quỳ nhỏ nhưng rất khó chịu, lan rộng nhanh như cháy rừng và không ngán bất kì loài san hô hoặc sinh vật khác trên đường phát triển của chúng. Aipta có thể đốt các loài sinh vật không xương sống xung quanh và xâm chiếm hồ của bạn với cách sinh sản cực kỳ hiệu quả; một con aiptasia dường như có thể biến thành 100 con chỉ trong một đêm.

Việc xử lý aiptasia nên được tiến hành ngay lập tức, ngay từ lần xuất hiện đầu tiên trong hồ của bạn. Bạn có thể dùng keo dán san hô dán trực tiếp lên và che phủ toàn bộ aipta. Ngoài ra, bạn cũng có thể sử dụng một số loài động vật có khả năng ăn aiptasia: Berghia Nudibranchs là lựa chọn tốt nhất vì chúng chuyên ăn aiptasia (rất tiếc, option này chưa xuất hiện tại Việt Nam). Peppermint Shrimp (tôm bạc hà), Bristletail Filefish (bò giấy) và Copperband Butterflyfish (đào học trò) cũng có thể ăn aiptasia, nhưng cách tiếp cận của chúng có thể không hiệu quả như Berghia Nudibranchs, tùy đặc tính từng con, có con ăn có con không, hoặc có nguy cơ ngoài ăn aipta thì chúng ăn luôn cả san hồ của bạn.

Phương pháp hiệu quả nhất chúng tôi khuyên dùng và đã đạt vô số thành công: sử dụng dung dịch diệt aiptasia FitReef Aiptasia killer.

Bristle Worms & Fireworms

Rõ ràng, nhìn chung, những loài như Bristle Worms và Fireworms không thu hút về ngoại hình, nhìn ớn lạnh sống lưng. Nhưng thực tế một trong số chúng có thể mang lại lợi ích cho rạn san hô của bạn. Làm sao một sinh vật xấu xí như vậy có thể có lợi?

Bristle Worms thông thường là loài phân hủy chất thải và giúp làm sạch các chất thải trong hồ. Chúng không gây nguy hiểm cho san hô hoặc cá của bạn, chỉ cần cẩn thận không tiếp xúc trực tiếp với chúng để tránh những lông gai trắng sắc nhọn có thể làm kích ứng da. Loài này thường xuất hiện nhiều trong đá, đặc biệt là dưới nền cát và hầu hết các bể trưởng thành đều có mặt chúng.

Fireworms, mặt khác, là một sinh vật khác hoàn toàn vì đôi khi chúng gây tổn thương cho san hô và các sinh vật khác do bộ hàm khỏe và bộ gai phát ra chất độc khi chích. Khi vệ sinh bể bạn cũng nên cẩn thận với loài này do vết chích do chúng gây ra là cực ký đau nhức. Tin vui là fireworms hiếm khi xuất hiện và có hình dạng khá khác biệt, dễ nhận biết.

Trong cả hai trường hợp, bạn có thể dùng mồi và bẫy để dễ dàng loại bỏ các loài giun này khỏi hồ của bạn. Nếu bạn muốn đơn giản hơn, bạn cũng có thể bắt chúng vào buổi tối khi chúng đang tìm kiếm thức ăn trong hồ. Một số loài cá wrasse (các mó) cũng có thể săn mồi các loài giun nên việc thêm một con cá như sixline vào hồ của bạn là một cách tuyệt vời để kiểm soát những côn trùng này một cách tự nhiên.

Nhìn chung đây là 2 loại tương đối dễ đối phó, dễ kiểm soát và cũng không gây quá nhiều tác hại. Tuy nhiên bạn cần lưu ý khi vệ sinh hồ, đặc biệt là túi lọc và nền cát, việc chạm phải gai của chúng là cực kỳ “thốn” và cơn đau nhức có thể khiến bạn khó chịu cả tuần.

Nudibranchs

Chúng ta đã phát hiện khoảng 3.000 loài Nudibranchs khác nhau tồn tại trong đại dương, một số có lợi, vô hại, và chỉ một số ít trong số chúng gây phiền toái trong hồ san hô của chúng ta. Là người chơi san hô, chúng ta quan tâm đặc biệt đến những loài Nudibranchs ăn san hô, đặc biệt là nudibranch ăn Zoa, Montipora và Acropora. Những loài Nudibranchs ăn Zoanthids, Montipora và Acropora là mối loại gây phiền phức phổ biến trong cộng đồng chơi san hô, và khi chúng xuất hiện trong hồ của bạn, chúng sinh sản bằng cách đẻ trứng trên hoặc gần san hô, sinh sản cực kỳ nhanh làm cho việc tiêu diệt chúng trở nên khó khăn. Việc xử lý hóa chất cả hồ là không khả thi, bạn chí có thể lấy riêng san hô nhiễm ra để điều trị (dip thuốc) và hy vọng bạn sẽ tiêu diệt hết. Thường thì dip chỉ tiêu diệt nudi trưởng thành, trứng của chúng thì không hề hấn gì, do đó bạn phải dip liên tục tùy vào chu kỳ sống của từng loài để diệt liên tục các cá thể đã nở trước khi chúng đẻ trứng.

Nudi thường có kích thước nhỏ, trốn ở mặt khuất của san hô và có màu chim do đó rất khó bị phát hiện. Đôi khi, cách tốt nhất để tiêu diệt chúng trong hồ của bạn là loại bỏ phần san hô phát hiện có chứa loài nudi. Lưu ý các loài nudi chỉ tấn công 1 số loại nhất định. Ví dụ nudi ăn zoa sẽ chỉ ăn zoa, nudi monti chỉ ăn monti mà không đụng đến acro. Nếu hồ bạn có nhiều monti và bị nudi ăn monti tấn công chẳng hạn, thì bạn chỉ cần lo lắng về monti còn sps khác sẽ không sao. Khi đó cách tốt nhất là cách ly hoặc bỏ hẳn sps phát hiện có nudi, nếu bạn may mắn chỉ dính ở 1 frag. Còn nếu lan rộng nhiều frag bạn chỉ có cách lấy tất cả, dip hàng ngày kết hợp loại bỏ trứng, và hy vọng sẽ từ từ chiến thắng được nudi.

Asterina Starfish

Những sinh vật giống sao biển này thường khiến cho nhiều reefer hoang mang đôi chút, vì một số người chơi cảm thấy chúng không gây hại cho rạn san hô trong khi người khác lại chứng minh điều ngược lại. Một số người chơi khẳng định rằng chúng ăn san hô, nhưng thực tế, chúng thường không gây vấn đề và tập trung vào việc ăn cặn bã và chất thải mục nát. Sự nhầm lẫn có thể xuất phát từ việc chúng săn mồi trên mảnh thịt san hô đã bị hư hại từ trước đó. Chúng tôi nhiều lần chứng kiến loài này tập trung trên những frag zoa, tuy nhiên nhiều khả năng là do frag zoa đó đang yếu và chúng chỉ ăn những bông zoa chết. Tuy nhiên, để đảm bảo chúng tôi thường tìm cách loại bỏ những sinh vật này.

Việc loại bỏ vật lý là phương pháp tốt nhất để kiểm soát chúng, chỉ cần lấy chúng ra vào buổi tối khi chúng bò lên tường kính và đá. Trong hầu hết các hồ cá, chúng không gây hại và không cần phải quá lo lắng trừ khi số lượng chúng tăng vượt quá mức chấp nhận được. Chúng thường chỉ xuất hiện lâu lâu một hoặc vài con, bạn chỉ cần bắt tay là ổn. Nếu không xử lý để số lượng sao biển này tăng đột biến, xuất hiện rất nhiều trong hồ mà bắt tay không thế hết, một lựa chọn hấp dẫn là sử dụng tôm Harlequin (tôm bông), một loài tôm có ngoại hình độc đáo, và chúng chỉ ăn sao biển. Lưu ý rằng tôm này hoàn toàn có thể tấn công sao biển đỏ mà chúng ta thường nuôi làm cảnh trong hồ. Ngoài ra, khi tôm đã hoàn thành nhiệm vụ ăn hết asterina, bạn sẽ rất đau đầu khi tìm thức ăn cho tôm vì chúng chỉ ăn sao biển. Chúng tôi đã thử nhặt sao biển cát ở Hồ Tràm (Vũng Tàu), đông lạnh cho tôm ăn dần. Kết quả khả quan tuy nhiên lượng chất thải lớn từ xác sao biển và lượng sao biển có hạn nên chúng tôi đã phải chuyển chúng sang hồ nuôi khác.

Vermetid Snail

Vermatids không di chuyển, chúng hình thành một chiếc vỏ hình ống gắn vào đá hoặc bên trong san hô. Chúng có hại và rất khó diệt… Chúng tiết ra một chất nhờn để bắt mồi và chính chất nhờn đó gây ra vấn đề. Chất nhờn này kích thích polyp san hô, khiến chúng co rút lại và trong trường hợp nghiêm trọng có thể dẫn đến rã thịt. Loài này trông có vẻ nhỏ bé và vô hại, nhưng đừng chủ quan với chúng. Dấu hiệu nặng là khi thấy LPS đột ngột co rút lại, trên miệng hoặc quanh thân có xuất hiện vermetid snail. Chúng tôi đã thử dùng keo dán miệng lỗ tuy nhiên do tổn thương nặng và hầu hết LPS đều chết sau một thời gian vermetid mọc trên thân.

Do Vermetids không di chuyển, bạn có thể dễ dàng gỡ ống ra khỏi đá bằng tay, kéo hoặc kìm . Tuy nhiên, vấn đề là phần xoắn dưới cùng của ống thường còn lại trên đá và đó là nơi con vật bên trong sẽ co rút lại khi bạn chạm vào vỏ. Do đó, chúng sẽ sống sót và mọc trở lại. Bạn phải đảm bảo gỡ bỏ toàn bộ vỏ từ đá để loại bỏ chúng một cách triệt để. Hạn chế bóp nát chúng trong bể vì theo chúng tôi, chất nhờn tiết ra từ xác của chúng cũng gây hại.

Chúng sẽ lan tràn khắp hồ cá của bạn và một khi chúng đã bùng, bạn có thể cần phải gỡ từng tảng đá layout ra, từng cái một, và gỡ bỏ từng con ốc một cách cẩn thận. Bumble Bee snails được biết đến là ăn Vermetids, nhưng không phải lúc nào chúng cũng hiệu quả 100% đối với sự lây lan nghiêm trọng. Sử dụng keo dán san hô để phủ đè lên phần đầu ống cũng là một phương pháp hiệu quả để tiêu diệt ốc bên trong, nhưng có thể khó thực hiện nếu bạn có quá nhiều trong bể.

May mắn thay khi nuôi bò én (blue throat triggerfish), chúng tôi phát hiện bò én rất thích loài này. Chúng tôi không chắc về khả năng tiêu diệt vermetid của cá, nhưng đã từng chứng kiến bò én trong bể ăn rất nhiệt tình và tiêu diệt gần như toàn bộ chỉ trong thời gian ngắn.

Flatworm

Có nhiều loại flatworm thường xuất hiện trong hồ san hô, trong đó 2 loại phổ biến nhất là flatworm màu nâu (hoặc đỏ) ăn LPS và flatworm ăn SPS acropora. Theo kinh nghiệm của chúng tôi, loại flatworm thường thấy trên LPS thường dễ diệt và không gây ra quá nhiều thiệt hại ngoài việc nhìn quá gớm. Ngược lại, loại acro flatworm là nỗi kinh hoành thật sự, chúng tấn công trực tiếp vào phần thịt của sps và có thể khiến cả colony bị tiêu diệt chỉ sau một đêm.

Tất nhiên, để phòng ngừa, bạn nên kiểm tra, làm sạch và dip san hô mới nhằm loại bỏ flatworm. Nếu flatworm xuất hiện, bạn phải loại bỏ các con trưởng thành bằng phương pháp vật lý (dễ làm nhất là lấy cả cục san hô dip, trong khoảng 5p flatworm say thuốc, dùng ống bóp thổi ra cho chúng rơi xuống đáy chậu). Sau đó, tốt nhất là cách ly san hô bị nhiễm và tiếp tục ngâm nếu phát hiện, cho đến khi biến mất. Loại flatworm này diệt dễ dàng hơn, bạn có thể điều trị trực tiếp trên hồ hiển thị bằng cách sử dụng Flatworm-Exit. Một số loài cá mó được biết đến ăn flatworm, đây là loại cá có ích tuyệt vời để thêm vào hồ san hô của bạn. Theo kinh nghiệm của chúng tôi, loài này hay tập trung trên một vài LPS nên việc diệt rất dễ dàng, chỉ sau vài lần dip (thuốc dip nào cũng được), kết hợp loại bỏ bằng tay cho đến khi hết.

Đối với loại flatworm ăn acro, bạn cần nhiều nỗ lực hơn thế để có thể chiến thắng. Tốt nhất, cũng như nudi ăn monti, là bỏ cục san hô bị nhiễm nặng, nếu bạn chỉ bị một hoặc ít san hô và phát hiện sớm. Nếu bị nặng, khả năng cao là bạn phải lấy TOÀN BỘ san hô sps acropora (các san hô khác không sao) sang hồ khác để cách ly điều trị, hồ chính không chơi acro ~6 tuần. Khi đảm bảo acro của bạn ở hồ dưỡng đã hết flatworm, hãy cho vào hồ chính lại.

Các loại ký sinh cá

Ich, Velvet, Brooklynella… là những nỗi ám ảnh kinh hoàng với những người có nuôi cá, đặc biệt là nuôi cá cùng với san hô. Hầu hết mọi hồ cá của chúng ta đều tồn tại các loại ký sinh này, chỉ là chúng có bùng lên và quét sạch đàn cá hay không mà thôi. Chúng ta có cách để khiến hồ hoàn toàn không có mầm bệnh, nhưng đổi lại bằng sự kiên nhẫn cực kỳ lớn (hồ chính không cá 76 ngày, cá mới về dưỡng đánh thuốc, san hô cách ly trước khi vào bể chính…)

Thường thì chúng ta không mấy ai có được sự kiên nhẫn, kĩ lưỡng hoặc cơ sở vật chất để làm những hệ thống dưỡng khác nhau như vậy, do đó ta thường chọn cách sống chung với lũ: duy trì số lượng cá, môi trường sống phù hợp, chỉ mua cá ở nơi uy tín, duy trì chế độ dinh dưỡng phù hợp cho các loại cá có trong bể để đảm bảo hệ đề kháng khỏe mạnh chống chọi bệnh.

Lời kết

Lời khuyên hữu ích nhất cho mọi loại xâm lấn hoặc ký sinh: đừng để chúng vào hồ. Mọi nỗ lực phòng bệnh đều dễ dàng và nhẹ nhàng hơn nhiều so với trị bệnh.

Đối với san hô, nên mua ở những hồ uy tín, khỏe mạnh, mua frag thay vì mua của cục khai thác tự nhiên. Cần dip trước khi vào hồ, quan sát kĩ xem có tồn tại mầm bệnh nào thấy được hay không. Nếu được hãy xây dựng hệ thống hồ dưỡng phù hợp để theo dõi trong hơn 1 tháng trước khi cho vào bể chính

Đối với cá, nên chọn mua từ những địa điểm uy tín, cá dưỡng lâu, ăn uống khỏe mạnh. Nên tránh cá chưa ăn, hoặc cá nhỏ cùng dòng vào sau dễ bị đánh, stress sẽ là cơ hội cho mầm bệnh bùng phát.

Xử lý những vấn đề phát sinh là một trong những vẻ đẹp và sự lôi cuốn của môn chơi này. Chúng tôi sẽ có những bài phân tích chuyên sâu hơn và liên tục cập nhật về từng loại ký sinh.

Happy Reefing!