Series “Nước mặn” cho người mới bắt đầu (tập 3): Những chất không cần châm

Tiếp tục series, chúng tôi sẽ giới thiệu một số hóa chất KHÔNG BẮT BUỘC châm, nhưng được công nhận hoặc sử dụng thành công bởi nhiều reefer. Đối với những người mới muốn bổ sung chất, tập 2 là quá đủ, và tập 3-4 không có gì hơn ngoài những kiến thức nâng cao (chưa chắc gì đã hữu ích) đối với quá trình chăm sóc hồ san hô cá biển của bạn.

Chúng tôi không tìm được thử nghiệm hoặc báo cáo khoa học để hỗ trợ cho tác dụng của các sản phẩm bổ sung dưới đây, ngoại trừ tuyên bố từ các hãng bán sản phẩm này. Do đó, tác dụng là thực sự không rõ ràng.

Dĩ nhiên, nhiều hệ thống hồ chưa từng bổ sung những chất dưới đây vẫn phát triển bền vững và ổn định. Cùng với tiêu chí đơn giản, dễ duy trì và “Play it safe”, chúng tôi không khuyến nghị châm những gì mình chưa hiểu rõ mà có khả năng đem đến tác dụng phụ nghiêm trọng. Bài viết này nhằm mục đích giới thiệu như một tài liệu tham khảo để các bạn có thể thử nghiệm.

Phần 2 của series này, những chất châm bắt buộc (Ca-kH và đôi khi, Mg), sẽ không được cập nhật nữa vì đó là tất cả những gì bạn cần châm bổ sung cho hồ của mình. Phần 3 và phần 4 với trọng tâm là những chất châm không cần thiết sẽ được cập nhật liên tục vì có rất nhiều sản phẩm mới ra đời phục vụ cho đam mê tìm tòi của các reefer.

Amino acids:

Amino acids là những “viên gạch” cơ bản xây dựng nên khối protein của sinh vật và san hô cũng không ngoại lệ. Phần “xương” san hô được cấu tạo từ CaCO₃ (san hô tổng hợp từ Ca và kH), còn phần “thịt” chính là protein được cấu tạo từ những amino acid liên kết lại.

Với những người nuôi san hô thành công, đặc biệt là người nuôi SPS – chứng kiến san hô của họ phát triển lớn lên từng ngày. Bạn có bao giờ tự hỏi, tại sao san hô lại mọc như thế này, mà không mọc theo hướng khác? Tại sao có thể mọc hướng sáng, thay vì ngược lại? Các nhà nghiên cứu chỉ ra rằng, san hô sử dụng các amino acid có điện tích âm, để thu hút các phân tử Ca2+ vào đúng nơi mà nó muốn mọc, cứ như thế phát triển khung xương theo hướng mà san hô đã “chỉ định sẵn” bằng cách di chuyển các amino acids (ví dụ như aspartic acid).

Điều đó dễ dàng dẫn đến một lo ngại rằng: thiếu amino acid dẫn đến không chỉ làm chậm quá trình tạo mô san hô mà còn khiến quá trình tạo khung xương bị đình trệ. Ngược lại, không ít nhà nghiên cứu cho rằng amino acid chỉ có thể tự tổng hợp từ tảo cộng sinh của chính mình chứ không phải từ môi trường bên ngoài, dung dịch bổ sung amino acid chỉ có tác dụng như là dung dịch Nitrate nâng cao mà thôi.

Chúng tôi chưa tìm được một bằng chứng khoa học đầy đủ nào về việc amino acid là có lợi cho san hô ngoại trừ những claim mang tính thương mại. Với quá trình thử nghiệm thực tế, chúng tôi nhận được kết quả rất tốt với những hệ thống acropora khi sử dụng amino acid để tăng cường màu sắc và sức khỏe san hô.

Ngoài ra, nhiều ý kiến của các reefer R2R forum nhận xét sự phát triển rõ rệt về kích thước và cả màu sắc của san hô khi sử dụng amino acid. Dĩ nhiên vẫn có rất nhiều hồ lâu năm phát triển tốt với ý kiến rằng không cần thiết.

Chúng tôi đã tìm hiểu rất nhiều các nguồn nhận xét trên các forum uy tín và thu thập tương đối những ý kiến cho rằng amino acid thật sự có tác dụng. Do đó, khuyến nghị của chúng tôi là: đáng để thử. Tuy nhiên, đi kèm với các lưu ý sau:

• Một thực đơn thức ăn tươi đầy đủ cho cá có thể gián tiếp bổ sung amino acid hoặc bổ sung những gì cần để san hô tự tổng hợp amino acid

• Amino acid chỉ có N, có thể gây ra chênh lệch N-P và đặc biệt với những hồ P thấp, Nitrate cao không thể giảm được.

• Chúng tôi khuyến khích các hồ mới dưới 6 tháng hoặc hồ đang bị rêu đừng sử dụng thức ăn san hô và amino acid cũng có khuyến nghị như vậy.

• Lưu ý rằng rất nhiều bể đẹp phát triển tốt không châm amino. Do đó đây không phải hóa chất bắt buộc. Hãy ngưng châm khi không thấy hiệu quả hoặc nhận thấy bất cứ tác hại nào.

Tương tự như amino acid, vitamin và acid béo cũng là một trong những sản phẩm gây tranh cãi. Những sản phẩm bổ sung hữu cơ cho san hô thuộc nhóm không bắt buộc, có thể mang lại lợi ích cũng có thể mang đến tác hại, do đó bạn hãy cân nhắc. Theo quan điểm đơn giản hóa của chúng tôi, có thể thử nghiệm nhưng không khuyến khích châm. Các sản phẩm hữu cơ chúng tôi cung cấp từ thức ăn của cá và điều này có thể khiến cho san hô gián tiếp hưởng lợi.

Dosing iod:

Đây thật sự là một vấn đề gây nên rất nhiều tranh cãi. Nhiều hệ thống hồ thành công mà không cần châm iod. Cùng với chế độ chăm sóc được đề cập của chúng tôi (thay nước 10%/tuần và cho cá ăn thức ăn tươi), những hệ thống hồ WWC và các hồ tiêu biểu của Reef Central có cùng chế độ chăm sóc này đều không châm bổ sung iod. Hiện tại chưa có chứng cứ khoa học hay thực nghiệm nào chứng minh việc châm iod sẽ mang lại lợi ích, ngoại trừ tuyên bố từ những nhà cung cấp hóa chất như Fauna hay Seachem… Nhiều reefer thành công thì có chia sẻ sử dụng iod bổ sung hàng ngày. 

Theo Fauna Marin, nồng độ iod thấp xuất làm polyp san hô xỉn màu, giảm phát triển, phần đầu san hô không màu và trở nên nhạy cảm với ánh sáng. San hô trở nên nhạy cảm hơn với các loài gây bệnh hay dino, do sự đào thải zooxanthellae xảy ra thường xuyên hơn.

Một số quan niệm thường gặp của anh em là thiếu iod dẫn đến tôm khó lột vỏ, san hô GSP không nở hay Xenia không bóp. Do đó dosing iod được sử dụng như một giải pháp khắc phục những tình trạng này.

Theo kinh nghiệm của chúng tôi, thiếu iod thường không phải là nguyên nhân chính dẫn đến vấn đề trên. Ngoài ra iod cũng là con dao 2 lưỡi, liều overdose có thể khiến san hô của bạn lên đường rất nhanh chóng. Ngoài ra, việc kiểm tra nồng độ iod trong nước là rất khó, các bộ test tay không thể chính xác được. Iod tồn tại bền ở ít nhất 2 dạng vô cơ và rất nhiều dạng hữu cơ, các bộ test tại nhà chỉ kiểm tra được vài trong số tất cả các dạng. Do đó có khả năng bạn bị châm quá liều. Không giống với amino acid, việc châm iod quá liều dẫn đến những hậu quả thảm khốc hơn nhiều, đặc biệt hồ sps.

Theo kinh nghiệm sử dụng của chúng tôi, chỉ nên sử dụng những sản phẩm dạng Lugol (cụ thể mục dưới), có thể dễ dàng đo đạc nồng độ sau khi châm. Ngoài ra, đây là dạng dễ hấp thu nhất cho san hô. Nếu không test iod, dạng này nên được dùng hàng ngày hoặc cách ngày ở liều tối thiếu để tránh quá liều.

Mặc dù chúng tôi không khuyến khích iod với những newbie, chúng tôi khuyến nghị một số loại để các bạn có thể dùng thử. Có nhiều dạng iod được châm vào hồ, thông thường sử dụng:

• Dung dịch KI, dung dịch Lugol I₃K (I₂/KI): tương đối bền, tác dụng sinh học nhanh chóng nên nhanh có hiệu quả. Giá thành hợp lý, dễ châm và dễ đo liều lượng bằng các bộ test tay. Do đó chúng tôi đề xuất nhóm này nếu bạn muốn thử. Sản phẩm tham khảo: FitReef I+ 

• Dung dịch iodate (IO₃): dạng khó hấp thu hơn KI, là sản phẩm oxy hóa của KI. Dạng này bền, có thể đo được. Khả năng sinh học của loại này thường kém, nên ít có sản phẩm bổ sung chứa ion này. Ưu điểm giá rẻ nên nhiều hãng vẫn sử dụng mặc dù hiệu quả không rõ ràng.

• Iod chelated: dạng iod hữu cơ, thường nhả chậm, khó đo nồng độ, được hãng tuyên bố ít gây độc và an toàn nếu quá liều. Khả năng sử dụng bởi sinh vật tương đối thấp ở dạng nguyên thủy và cần thời gian để phân hủy. Loại này khả năng hoạt hóa sinh học là một dấu hỏi, khả năng bổ sung sẽ không mang lại lợi ích.

Tóm lại theo quan điểm chúng tôi, iod là con dao hai lưỡi và cần thận trọng khi sử dụng. Chúng tôi tin rằng chế độ thay nước định kỳ và thức ăn cá có thể bổ sung phần thiếu hụt này một cách an toàn và hiệu quả với các hồ đang phát triển. Với những hồ lâu năm với mật độ sinh vật lớn, việc bổ sung iod có thể mang lại hiệu quả, miễn đừng quá liều. Nếu bạn muốn bổ sung iod, dạng hiệu quả nhất và được khuyến nghị bởi rất nhiều hãng/reefer thành công là dạng Lugols đã đề cập trên.

Strontium

Bổ sung strontium vào hồ san hô có thể mang lại lợi ích, nhưng cũng có thể không có tác dụng. Strontium, tương tự như magnesium, có khả năng bị lẫn vào tinh thể vào CaCO₃ trong quá trình tạo thành cấu trúc xương san hô. Điều này xảy ra không chỉ khi xương san hô hình thành, mà còn khi các tinh thể kết tủa trong hồ. Người ta phân tích bộ vỏ sinh vật biển và bộ xương san hô thì tìm thấy % Strontium nhất định. Các reefer dựa vào điều này để nhận xét rằng strontium cần thiết bổ sung để các sinh vật sử dụng tạo xương.

Một số người chơi san hô trải nghiệm những hiệu quả tích cực khi bổ sung strontium. Một số bài nghiên cứu gần đây nhận xét có khả năng strontium cùng với amino acids góp phần vào khả năng phát triển theo trục của san hô cứng. Ngược lại, nhiều nhà nghiên cứu cho rằng cấu trúc nguyên tử của strontium cực kỳ giống với Calcium, các tính chất lý hóa cũng không quá khác biệt, do đó không loại trừ khả năng strontium trong xương san hô chỉ là một sự thay thế không cần thiết của calcium.

Theo quan điểm của chúng tôi, việc bổ sung strontium ở mức độ không vượt quá 15ppm có thể mang lại lợi ích, hoặc ít nhất là không gây hại.

Nhìn chung, việc thay nước bằng hỗn hợp muối có nồng độ strontium phù hợp có thể là cách tốt nhất để duy trì nồng độ stronti ở mức độ thích hợp, giả sử strontium có bất kỳ lợi ích nào chưa được biết đến. Điều này không đòi hỏi kiểm tra bằng test hoặc lo lắng về liều lượng. Đối với những người muốn bổ sung strontium, hoặc không muốn thay nước, chúng tôi khuyến nghị kiểm tra nồng độ strontium trước khi muốn bổ sung đơn lẻ. Ngoài ra, có thể bổ sung strontium kèm với các nguyên tố đa lượng khác (Ca-kH-Mg), đã được nhà sản xuất tính toán tỷ lệ hàm lượng để cân bằng với các ion kiềm thổ cùng nhóm, tránh tình trạng vượt mức strontium cho phép. Sản phẩm tham khảo: FitReef Advanced Calcium part, FitReef Foundation Element, Seachem Calcium… Đề xuất của chúng tôi là duy trì nồng độ strontium trong hồ san hô trong khoảng 5-15 ppm, mức độ này gần tương đương với mức tự nhiên trong nước biển (~8 ppm). 

Lời kết

Ngoài các chất bổ sung trên đây, có rất nhiều chất châm khác được bán và khuyên dùng như Sắt, Kali (bể Macro-Algae), Borate, Silicate (bể bọt biển)… Đây cũng là những chất khuyến nghị không cần thiết bổ sung với đối tượng hồ cá – san hô.

Một số chất bổ sung thuộc nhóm này có thể mang lại nhiều lợi ích, tuy nhiên những lợi ích đó là không bắt buộc và có thể dẫn đến những tác dụng phụ nghiêm trọng, đặc biệt là các chất bổ sung vô cơ như iod, strontium… Các bạn hãy cân nhắc trước khi thử nghiệm nhé,

Happy reefing!